Onze bodem: een techno-ecosysteeem
Er lijkt weinig ‘natuurlijks’ aan het complexe netwerk van 1,75 miljoen kilometer ondergrondse infrastructuur dat zich onder Nederland uitstrekt. De ondergrond is geen ongerepte wildernis, maar een hightech ecosysteem. De uitdaging: hoe kunnen we de bestaande complexiteit omarmen én tegelijkertijd verduurzamen? Dit vraagt om een fundamenteel andere kijk: de ondergrond niet als een passieve ruimte, maar als een dynamisch, relationeel systeem.
Dit blog is een samenvatting van het de toekomstvisie die ik schreef in opdracht voor Centrum Ondergronds Bouwen (COB). Dit artikel is een voortzetting van de keynote die ik gaf tijdens de jubileumbijeenkomst.
(c) Vincent Basler
In 2055 speelt de ondergrond een cruciale rol in de samenleving. Verdichting, klimaatverandering en waterveiligheid dwingen tot innovatieve oplossingen. Multifunctioneel bouwen, waarbij ‘boven’ en ‘onder’ verbonden zijn, wordt de norm. Slimme tunnels wekken energie op, zijn modulair en zelfherstellend. Wateropvang, zuivering en smart grids zijn geïntegreerd. Het Centrum Ondergronds Bouwen (COB) is volop bezig met de bodem toekomstbestendig te maken.
Leren van de natuur
De natuur biedt inspiratie via biomimicry: oplossingen uit de natuur worden vertaald naar menselijke uitdagingen. Denk aan boortechnieken geïnspireerd op boomwortels of waterzuivering met bacteriën. Maar de natuur is ook een mentor: inheemse culturen zien de wereld als een netwerk van relaties. Het is tijd om de ondergrond te zien als een levend netwerk van infrastructuur, bodem, water, planten, dieren, technologie en mens—allemaal verbonden stakeholders.
Relationele principes
Succes betekent waarde toevoegen voor het hele ecosysteem: economisch, maatschappelijk en ecologisch. In een complexere wereld kunnen we problemen alleen gezamenlijk aanpakken. Inheemse samenlevingen en de natuur bieden hiervoor waardevolle modellen.
De ondergrond is meer dan de som der delen; alles beïnvloedt elkaar. Daarom is het belangrijk om verder te kijken dan losse componenten en juist de interacties te begrijpen: hoe beïnvloeden infrastructuur en bodemleven elkaar? Hoe combineren we aanleg met biodiversiteit? Hoe optimaliseren we de waterhuishouding?
Het COB kan hierin een sleutelrol spelen als verbinder, facilitator en innovator. Vier kernprincipes uit relationele culturen zijn leidend:
Erkenning van afhankelijkheid: Alles is verbonden; een ingreep heeft altijd gevolgen elders.
Waardering van diversiteit: Verschillende organismen, materialen én mensen versterken het systeem.
Focus op relaties: Niet alleen mensen, maar ook technologie en natuur zijn stakeholders.
Adaptief rentmeesterschap: Zorg voor het systeem, met oog voor toekomstige generaties.
Drie perspectieven
Het eerste perspectief richt zich op boorrobots die functioneren als plantenwortels. Deze technologie is geïnspireerd op de natuur: wortelrobots kunnen zelfstandig door de bodem bewegen, infrastructuur aanleggen en tegelijkertijd de bodemstructuur verbeteren. Zo ontstaat een onderhouds- en aanlegproces dat de natuurlijke processen volgt en versterkt.
Het tweede perspectief beschouwt machines als familie. Hier wordt technologie niet langer gezien als louter een instrument, maar als een partner binnen het ecosysteem. Door machines te integreren als ‘familieleden’ ontstaat er meer aandacht voor het welzijn van het hele systeem, inclusief mens, natuur en techniek.
Het derde perspectief is dat van de matsutake-paddenstoel. Deze schimmel groeit juist op plekken waar verstoring is geweest en laat zien dat succes in samenwerking en aanpassing zit, niet in perfectie. Het hergebruiken en integreren van bestaande infrastructuur, net als de matsutake die samenleeft met andere organismen, is essentieel voor een veerkrachtige ondergrond.
Samen werken aan een levend netwerk
Het COB kan hierin een sleutelrol spelen als verbinder, facilitator en innovator. Door systemen, mensen en kennis te verbinden, net als het ‘Wood Wide Web’ in het bos, draagt het COB bij aan een duurzame, toekomstbestendige ondergrond door te denken als een levend netwerk.