AI-art is menselijk. En heeft dezelfde menselijke gebreken
Een groot deel van het huidige debat over door kunstmatige intelligentie gegenereerde beelden (‘AI art’) draait om die éne vraag: is AI art kunst of een zielloze oprisping van echte kunst ? Ik zou nu kunnen beargumenteren dat AI art een supermenselijk ambacht is dat tot kunst kán leiden - maar eerlijk gezegd verveelt deze discussie me dood. Het verstikt het debat over een potentieel transformerende tool en leidt de aandacht af van de echt duistere problemen van AI.
Dit blog is met AI vertaald naar het Nederlands (en dat zul je merken) vanuit het Engels en verscheen eerder op wonderash.eu.
\AI art tools zijn algoritmische programma's die de krachten bundelen van kunstmatige intelligentie, digitale beeldcreatie en zelflerende computatie. Sinds de lancering van veel AI-tools in de zomer van '22 is het discours verschoven van enthousiast experimenteren naar snoeiharde kritiek op het om zeep helpen van de kunstscène en de weifelachtige ethiek in het trainen van deze programma’s. Hierdoor blijven de meest veelbelovende aspecten én de nog duisterder kanten van AI-tools onderbelicht.
Kunstenaars overbodig
De meest gehoorde kritiek op door AI gegenereerde plaatjes is dat het getalenteerde illustratoren wegconcurreert. Een professionele illustratie ‘uit het niets tevoorschijn toveren’ (een synoniem voor AI-art creatie, dat ik leerde van Ambika Joshi van @computational_mama) is nog nooit zo gemakkelijk of goedkoop geweest voor het brede publiek, dus waarom een illustrator inhuren? De artist communities zijn doodsbenauwd dat door machines gegenereerde kunst de menselijke kunst gaat vervangen.
De vijandigheid tegen AI-kunsttools is niet bepaald afgenomen toen artists erachter kwamen dat de algoritmen toestemming, laat staan betaling, op hun creatieve werken werden getraind.
De toekomst van geboortezorg voorstellen met AI-tools (c) @ computational_mama
Vormen AI tools een bedreiging voor kunst?
Ik ben er niet van overtuigd dat AI-tools werkelijk een bedreiging vormen voor de creatieve gemeenschap. Natuurlijk zie ik makers die hard aan hun kunst werken en toch nauwelijks rondkomen en zie ik iemand zonder talent bakken geld verdienen met AI-beelden. Het slim verzilveren van de nieuwste hype. Maar al snel zullen mensen niet alleen moe worden van de look en feel van AI-kunst, maar de niet-kunstenaars die 'kunst' maken met AI zullen snel beseffen dat vaardigheden nodig zijn creatief vernieuwend te blijven, en de inkomsten drogen op.
Het grote gevaar van AI is juist dat het al te menselijk is
Het echte gevaar van AI is niet dat het mechanische kunst produceert die kunstenaars werkloos maakt (wat ik op de lange termijn oprecht betwijfel), maar dat het grove fouten kent en juist al te menselijk is.
AI-tools zijn gebaseerd op de gebrekkige kapitalistische en hegemonische structuren waar we in leven en zal de negatieve effecten daarvan (ongelijkheid, sexisme, racisme) verergeren. Zoals die pakkende Instagram-meme die ik een tijdje geleden langs zag komen: Je haat AI-kunst niet, je haat kapitalisme, van @seedingsovereignty.
Zielloze oprisping van een machine
Een derde kritiekpunt is dat AI-kunst geen kunst is, maar een zielloze, mechanische oprisping van door mensen gecreëerde, actuele kunst. Dat raakt de kern van het eeuwenoude debat 'wat is kunst'? Ik was dit debat al beu voordat het begon, maar kan er niet echt om heen. Kunst is niet dat wat er is, maar dat wat je ervaart: het is het idee achter het kunstobject en wat het uitlokt. Kunst is een concept, zoals het beroemde urinoir van de kunstenaar Marcel Duchamp. Een redactioneel commentaar op het object, toegeschreven aan de kunstenaar Beatrice Wood, luidt: “Of (hij) met zijn eigen handen de fontein heeft gemaakt of niet, doet er niet toe. Hij heeft ervoor GEKOZEN. Hij nam een alledaags gebruiksvoorwerp, plaatste het zo dat de oorspronkelijke betekenis verdween onder een nieuw gezichtspunt - creëerde een nieuwe gedachte voor dat object.”
Een tool zoals een fotocamera
Vergelijkbaar zijn AI-afbeeldingen op zichzelf geen kunst, maar dat kunnen ze wel zijn, áls ze zo door een kunstenaar worden ingezet. Waarom kunnen we AI-algoritmen niet beschouwen als louter hulpmiddelen, niet meer en niet minder? Waarom voelen we ons er zo door bedreigd? Je zou kunnen stellen dat AI art tools state-of-the-art technologie gebruiken op een vergelijkbare manier als de eerste fotocamera's technologie gebruikten om foto’s te maken. Zonder twijfel zijn veel foto's geen kunst en zijn de meeste mensen die foto's maken geen kunstenaars. Maar er zijn kunstenaars die de technologie van de fotocamera gebruiken om ware kunstwerken te maken. Ik kan geen kunst maken met die camera van mij, maar mijn vriendin en fotograaf Wiosna van Bon wel, en haar werken worden tentoongesteld.
Mens en machine lopen in elkaar over
Een laatste punt dat ik wil maken, is dat er in deze debatten vaak een scherp onderscheid wordt gemaakt tussen wat 'mens' is en wat 'gereedschap' of 'machine' is, maar we weten allemaal dat dit op zijn best een arbitrair onderscheid is. In deze tijd van pacemakers, mobiele telefoons als ons externe geheugen, auto's en geïmplanteerde chips, zijn we allemaal cyborgs en zijn onze machines menselijke verlengstukken van ons. In feite hebben mensen technologie sinds de prehistorie gebruikt en is het een deel van ons geworden.
Eigendom en AI
Ik weet bitter weinig over de algoritmen achter AI. In feite weet niemand er veel over, het is geen openbaar gedeelde informatie. Er is echter bevestigd dat veel van de onlangs gelanceerde AI art tools openbare, auteursrechtelijk beschermde afbeeldingen gebruiken om het algoritme te trainen . AI-tools zoals DALL-E en Midjourney bieden kunstenaars geen manier om erachter te komen of hun afbeeldingen zijn gebruikt, want ze zijn niet open-source. Zelfs de AI LAION (die beweert een echt open AI te zijn) biedt geen inzicht in hoe afbeeldingen van het internet worden verzameld om de AI te trainen.
In een recente rechtszaak die is aangespannen door de American Copyright Organization, dreigt een kunstenaar die een graphic novel heeft gemaakt met AI artwork, zijn auteursrechten te verliezen. De grond van deze rechtszaak: auteursrechtelijk beschermde werken moeten door mensen zijn gemaakt om officiële auteursrechtelijke bescherming te krijgen. Dit gaat voorbij aan de inspanningen van de artiest in kwestie om het verhaal te bedenken en te schrijven, plus het werk dat is gestoken in het manipuleren van de AI om een beeld te creëren dat precies goed is.
Het feit dat AI-tools gebruik maken van gestolen inhoud is geldig en roept ernstige ethische vragen op. Daar kom ik later op terug.
Het ware potentieel van AI-beelden
Als ontwerper wekte AI-tools bij mij nieuwsgierigheid op, geen angst. Kunst of geen kunst staat ter discussie door mensen die geïnteresseerd zijn in het trekken van lijnen tussen wat echte kunst is en wat niet. Ik denk dat het potentieel voor AI-beelden verder gaat dan het goedkoop maken van afbeeldingen.
Ik zie het ware potentieel van AI in het verbeelden van dingen die net buiten ons bereik liggen, het loslaten van de controle. Architect Andrew Kudless ( @matsysdesign ) gebruikt AI-tools om nieuwe bouwmaterialen te bedenken en roept beelden op van wolkenkrabbers gemaakt van textiel. Het feit dat het deels buiten menselijke controle ligt, maakt deel uit van zijn aantrekkingskracht en potentieel. Kudless, die zijn proces vaak op instagram deelt, onthult dat het de misverstanden, bugs en fouten zijn die hem de meeste inspiratie geven: "Het laat me iets zien waarvan ik niet eens wist dat ik het wilde."
Architectuurexperimenten met AI (c) Andrew Kudless @matsysdesign
Kudless vergelijkt AI-kunsttools met de schilder en beeldhouwer Cy Twombly's praktijk van schilderen in het donker, de geautomatiseerde tekening van de surrealisten en het gebruik van willekeurig toeval van Ellsworth Kelly , in die zin dat het de controle overdraagt aan een ander systeem, dat "toestaat ons om te ontsnappen aan onze eigen beperkte verbeeldingskracht”. Door de controle deels uit handen te geven aan een machine, ontstaan mogelijk oplossingen voor duurzame bouwmaterialen, toekomstvisies op hoe we willen dat de samenleving eruitziet en het uitdagen van de status quo.
Een spiegel of het versterken van vooroordelen?
Helaas gaat AI niet voorbij de menselijke grenzen. Het kost moeite om AI het ondoorgrondelijke te laten verbeelden. Net als Ambdika Joshi van @computational_mama gebruik ik AI-kunst om onze samenleving opnieuw voor te stellen door subversieve beelden te creëren. AI als spiegel. Ambdika heeft een serie over moederschap die discussie op gang brengt over hoe we moeders afbeelden in onze huidige cultuur en we stellen ons allebei voor hoe geboorte er in de toekomst uit zou kunnen zien met behulp van AI.
Bij het maken van afbeeldingen van bevallingen, met het doel een toekomst van geboortezorg voor te stellen, kon ik zelfs met de grootste moeite niets creëren dat leek op een echte bevalling. AI spuwde onvermijdelijk zeer technische, medische beelden van de geboorte uit, zette een bestaand discours voort en daagde het niet uit.
Bij het creëren van mensen met AI-tools zijn de vrouwen steevast dun, met volle lippen, bevallig volgens Eurocentrische schoonheidsstanders en standaard wit.. Toen ik moedergodinnen begon te prompten, deze werden zwarte vrouwen en vrouwen van kleur. Stereotypen en vooroordelen worden in stand gehouden en versterkt.
afbeelding gemaakt met Midjourney (c) marjolein pijnappels. Ik moest specifiek 'zwarte vrouw' vragen, anders werden al mijn personen wit.
De AI hacken: het kan
Maar met zorgvuldige prompts is het mogelijk om de vooroordelen te overwinnen en het systeem te misleiden om iets heel anders te creëren. In hun project 'Robots in Indian Healthcare' brengen indofuturisten @antariksha.studio @thiruda.2040 en @murthovic alternatieve geschiedenissen en speculatieve toekomsten van AI in kaart - robots, cyborgs en androïden in de Indiase samenleving en cultuur - en onderzoeken ze nuances van hoe ze integreren - van de oudheid tot 2079.
De toegankelijkheid van AI-kunst maakt het mogelijk om een subversieve, tegenculturele verkenning van de toekomst te creëren, die alternatieven biedt voor de overwegend blanke, eurocentrische en tech-angst-achtige toekomsten die worden voorgesteld in de reguliere media en kunst.
De donkere kant van AI-beelden
Laten we teruggaan naar een ongemakkelijke waarheid over AI-tools: dat het wordt gebouwd op andermans kunst. Is het gebruik van kunst voor de training van AI-tools onethisch? Hoe zit het met menselijke kunstenaars die zich laten inspireren door andere kunstenaars? Hoeveel 'gelijk' kan een door AI gegenereerde afbeelding zijn totdat er inbreuk wordt gemaakt op auteursrechten? Hoe kunnen we het nog bijhouden? Veel mensen houden zich bezig met dit onderwerp en ik ben benieuwd om dit debat te volgen. Maar het is niet mijn grootste zorg met AI-kunsttools.
Mijn grootste zorg is dat het eurocentrische, vrouwonvriendelijke, techno-optimistische ideeën in stand houdt. Als zelfs medische AI en algoritmische besluitvormingssystemen raciale vooroordelen vertonen , welke hoop hebben ze dan om ooit een eerlijke en onbevooroordeelde AI-kunsttool te creëren?
Het korte antwoord is: geen.
Tenminste niet als het is gemaakt door een kleine, uniforme groep die alle macht en toegang heeft.
Een ‘AI voor iedereen’ bestaat niet
Van Abeba Birhane van Dublin University, leerde ik tijdens een lezing over 'Algorithmic Injustice' vangeorganiseerd door het TPI AI Lab van de TU Delft, dat een AI 'voor iedereen' onmogelijk is. Het is onrealistisch en onbereikbaar om een generieke AI-tool te creëren die eerlijk en ethisch is - zoals de huidige AI-tools pijnlijk laten zien. Een dekoloniale AI is alleen mogelijk als de AI eigendom is van en beheerd wordt door de groepen waarvoor het werkt. Een eerlijke, onbevooroordeelde tool voor de massa, eigendom van een kleine minderheid, is een illusie.
Maar dat weerhoudt AI-artiesten er niet van om het systeem te misleiden en het in hun voordeel te gebruiken in Donna Harraway- stijl. In haar A Cyborg Manifesto symboliseren cyborgs een afwijzing van rigide grenzen, met name die tussen 'mens' en 'dier' en tussen 'mens' en 'machine'. Een 'cyborgauteur' is iemand die, wanneer hij "oorsprongsverhalen navertelt, (..) de centrale oorsprongsmythen van de westerse cultuur ondermijnt."
Deze tools zijn er en ze gaan niet meer weg. Maar laten we in plaats van te dromen van het paradijs, accepteren dat we allemaal tot op zekere hoogte cyborgs zijn en deze algoritmen hacken om het systeem dat ze heeft gemaakt uit te dagen en ze ten goede te transformeren.